Մինի-լսումներ` Արևելյան Եվրոպայի, Կովկասի և Կենտրոնական Ասիայի երկրներում ժամկետանց թունաքիմիկատների մասին
2010թ.-ի հունիսի 29-ին Եվրոխորհրդարանում պարոն Ջոն Վայգենի` Հեքսաքլորցիկլոհեքսանի և թունաքիմիկատների միջազգային ասոցիացիայի (IHPA) տնօրենի, նախաձեռնությամբ կազմակերպվեցին մինի-լսումներ` Արևելյան Եվրոպայի, Կովկասի և Կենտրոնական Ասիայի երկրներում ժամկետանց թունաքիմիկատների մասին` նպատակ ունենալով միջազգային հանրության ուշադրությունը հրավիրել ժամկետանց թունաքիմիկատների պահեստավորման, մշակման, հեռացման և մարդու առողջության և շրջակա միջավայրի համար դրանց վտանգավորության գլոբալ հիմնախնդրին: Հայաստանում ստեղծված ծայրահեղ միջադեպի կապակցությամբ ելույթ ունեցավ Հայաստանում ԵԱՀԿ գրասենյակի ղեկավար Սերգեյ Կապինոսը, որի ելույթն ուղեկցվեց ֆիլմի ցուցադրությամբ: Երկու դեպք ներկայացվեց նաև Ադրբեջանի և Մոլդովայի ներկայացուցիչների կողմից:
Եվրոխորհրդարանի և Եվրամիության Հանձնաժողովի խոսնակները ներկայացրեցին ԿՕԱ-ների վերացման ուղղությամբ գործողությունների պլանի իրականացման ռազմավարություններն ու կոնկրետ քայլերը, այն, թե ինչպես կարելի է այս հիմնախնդիրը ինտեգրել Եվրամիության այնպիսի ծրագրում, ինչպիսին <<Հարևանություն ծրագրի նախագիծն>> է: Սլովենիայի խոսնակը ներկայացրեց համագործակցության, ռազմավարության մշակման, ֆինանսական միջոցների ընդհանուր օգտագործման, Դանուբի երկրների միջև հաստատված երկկողմանի և բազմակողմ համագործակցության օրինակը, թե ինչպես է ժամկետանց թունաքիմիկատների հարցը ինտեգրվել ընդհանուր ռազմավարական ծրագրում: Խոսնակն ընդգծեց, որ ժամկետանց թունաքիմիկատների հարցը պետք է առաջնահերթ տեղ զբաղեցնի ազգային զարգացման պլաններում:
Շնորհանդեսներից հետո, նախագահն առաջարկեց անցնել հարցադրումներին և քննարկումներին:
Ելենա Մանվելյանը, <<Հայ կանայք հանուն առողջության և առողջ շրջակա միջավայրի>> ՀԿ /ՀԿՀԱԱՇՄ/ նախագահը, միջամտեց և պարզաբանումներ մտցրեց` կապված Հայաստանում ժամկետանց թունաքիմիկատների գերեզմանոցի իրավիճակի հետ: Տեղեկատվությունը հիմնականում վերաբերում էր գերեզմանոցի մոնիտորինգին:
Տրվեց կարճ գնահատական ստեղծված իրավիճակին և ներկայացվեցին ՀԿՀԱԱՇՄ ՀԿ-ի կողմից արված առաջարկությունները` գործողությունների պլանով նախատեսված հաջորդ քայլերի կապակցությամբ:
Տարբեր երկրների կողմից ներկայացված դեպքերը ստեղծեցին հիմք միջազգային համատեղ պլատֆորմի համար, որը կօգնի մշակելու առանձահատուկ գործողությունների ծրագրեր` Արևելյան Եվրոպայի, Կովկասի և Ասիայի երկրներին աջակցելու նպատակով:
ՀԿՀԱԱՇՄ ՀԿ-ի միջամտությունը Եվրոխորհրդարանում, 2010 թ.-ի հունիսի 29-ին կազմակերպված ժամկետանց թունաքիմիկատների մասին մինի-լսումներին
Հարգելի Եվրոխորհրդարանի, Եվրահանձնաժողովի անդամներ և միջազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ: Իմ անունը Ելենա Մանվելյան է: Ես ներկայացնում եմ <<Հայ կանայք հանուն առողջության և առողջ շրջակա միջավայրի>> հասարակական կազմակերպությունը, կարճ` ՀԿՀԱԱՇՄ: Թույլ տվեք հակիրճ ներկայացնել մեր կազմակերպության դերը Հայաստանում թունանյութերի հիմնախնդրի բացահայտման և գնահատման հարցում: Ելույթիս ավարտին ձեզ կցանկանայի ուղղել 4 հարց:
ՀԿՀԱԱՇՄ ՀԿ-ն կանանց կազմակերպություն է, որը զբաղվում է բնապահպանական և առողջապահական հարցերով: Մեր գործողություններն ուղղված են Հայաստանում մարդու առողջության և շրջակա միջավայրի պաշտպանությանը և կայուն զարգացմանը: ՀԿՀԱԱՇՄ-ի գործունեության ամենակարևոր ոլորտներից է վտանգավոր թափոնների կառավարումը: Սկսած 2000 թ.-ից երբ մենք բացահայտեցինք մեծ քանակությամբ ժամկետանց թունաքիմիկատների գերեզմանոցը, մինչ այսօր իրականացրել ենք գերեզմանոցի մոնիտորինգ և կառավարական մարմիններին և շահագրգիռ կազմակերպություններին հայտնել ենք մեր հետազոտությունների արդյունքների մասին: Գերեզմանոցի հիմնախնդիրը 10 տարի շարունակ եղել է կազմակերպության ուշադրության կենտրոնում: Նշված ժամանակամիջոցում ՀԿՀԱԱՇՄ-ն կատարել է հողի, բուսականության , ջրի, կրծքի կաթի և կովի կաթի նմուշարկում: Լաբորատոր հետազոտությունները, որոնք կատարվել են Երևանի հավաստագրված լաբորատորիաներից մեկում, ցույց են տվել ԴԴՏ-ի և վերջինիս մետաբոլիտների, ՀՔՑՀ –ի թույլատրելի խտությունների գերազանցումներ և շարունակական աճ: Գերեզմանոցի տարածքի սողանքի ակտիվության երկրաբանական հետազոտությունները իրականացրել է Գիտությունների ազգային ակադեմիայի երկրաբանության ինստիտուտը: Հետազոտությունների արդյունքներն ահազանգող էին և շատ անգամներ կազմակերպությունը դրանք ներկայացրել է հանրապետության կառավարության և լրատվամիջոցների ուշադրությանը: Մենք շատ աշխատանք ենք կատարել իրազեկության բարձրացման ուղղությամբ: 2004-2005 թթ.-ին կառավարությունը ձեռնարկել է ժամանակավոր բնույթի միջոցառումներ, որոնք սակայն տեղական բնակչությանը չեն պաշտպանում թունաքիմիկատների գերեզմանոցի տեղաշարժման պատճառով առաջացած վտանգներից: ՀԿՀԱԱՇՄ-ն ստեղծված արտակարգ իրավիճակի խնդրի վրա հրավիրել է միջազգային մի շարք կազմակերպությունների` ԵԱՀԿ-ի /OSCE/, Շրջակա միջավայրի պահպանության վերաբերյալ Միացյալ ազգերի կազմակերպության ծրագրի /UNEP/, Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության /FAO/ և IHPA –ի ուշադրությունը և ստացել աջակցություն ՀԿ-ների միջազգային այնպիսի ցանցերից, ինչպիսին են ԿՕԱ-ների ոչնչացման միջազգային ցանցը /IPEN/ և <<Եվրոպայի կանայք հանուն ընդհանուր ապագայի>> /WECF/ կազմակերպությունը:
Մենք շատ ուրախ ենք, որ Եվրոխորհրդարանն արտակարգ իրավիճակը դարձրեց օրակարգային հարց և շնորհակալ ենք պարոն Ջոն Վայգենին այն նախաձեռնության համար, որ նա հանդես բերեց հարցի լուծման ուղղությամբ հնարավոր գործողությունների կատարման նպատակով Եվրամիության և միջազգային հանրության աջակցությունը ստանալու համար: Ես կցանկանայի լրացուցիչ տեղեկացնել ձեզ մի քանի օր առաջ գերեզմանոց կատարած մեր վերջին այցի մասին: Ինչպես իրենց ելույթներում նշեցին Սերգեյ Կապինոսը և Ջոն Վայգենը, ում մենք ուղեկցել ենք 2 ամիս առաջ գերեզմանոց կատարած այցի ժամանակ, աղետալի իրադարձությունը տեղի է ունեցել այս տարի:
Չնայած այն հանգամանքին, որ քանդված գերեզմանոցը կառավարության հատկացրած միջոցներով ծածկվել է պաշտպանիչ շերտով, մեկ շաբաթ առաջ մեր կատարած այցի ժամանակ մենք նկատեցինք, որ գերեզմանոցի շուրջը կա հոտի առկայություն: Այն հատկապես սուր է զգացվում գերեզմանոցից ներքև գտնվող ճահճուտային տարածքում: Սա վկայում է շրջակա միջավայրի հողի աղտոտված լինելու մասին:
Թեև գերեզմանոցը քանդելու միջադեպից անցել է համարյա 3 ամիս, բայց մենք դեռևս չունենք ճշգրիտ տվյալներ աղտոտվածության մակարդակների և աղտոտված տարածքի չափերի մասին: Էկոլոգիական և նոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոնի տրամադրած տվյալները հողի 4 նմուշի վերաբերյալ շատ փոքրաթիվ են: Մենք ժամանակ ենք կորցնում, քանի որ միջազգային փորձագետների կարծիքով, աղտոտվածությունն անհանգստացնող չափերի է հասնում: Հնարավոր է, որ պաշտոնատար անձինք տեղական բնակչության շրջանում խուճապ չառաջացնելու նպատակով խուսափել են իրական տվյալները հաղորդելուց:
Իմ հարցերը հետևյալն են` –
Ինչպե՞ս և ու՞մ կողմից պետք է կատարվի ռիսկի գնահատում` կապված տեղական բնակչության առողջության վրա շրջակա միջավայրի աղտոտվածության ազդեցության հետ: –
Ինչպե՞ս պետք է տեղական բնակչությունը տեղեկացվի և ներգրավվի առողջության պաշտպանության մասին որոշումների կայացման գործընթացում և անտանգ լուծումներ գտնելու մեջ: –
Ինչպե՞ս և ու՞մ կողմից պետք է կատարվի ռիսկի գնահատումը գյուղատնտեսության համար, քանի որ գերեզմանոցը Արարատյան դաշտի գյուղատնտեսական տարածաշրջանից գտնվում է մոտ 25 կմ հեռավորության վրա: –
Կարո՞ղ է արդյոք Եվրամիությունը դերակատարում ունենալ ՀԿ-ների դերի բարձրացման հարցում, որպեսզի վերջիններս ոչ միայն մշտարթուն հսկողություն իրականացնեն, այլև հանդես գան որպես լավ գործընկեր և մասնակցեն լավագույն լուծումներ փնտրելու և հասարակության աջակցությունը ստանալու գործընթացում: Նուբարաշենի